Oorzaken alzheimer deel 3: Afweer op hol

Glia is latijn voor lijm. Lange tijd dacht men dan ook dat gliacellen niet veel meer doen dan onze hersencellen bij elkaar houden. Maar deze cellen hebben juist verschillende belangrijke taken in het brein. Gliacellen zijn onder te verdelen in verschillende typen cellen. Voor de ziekte van Alzheimer zijn de belangrijkste leden van deze familie de stervormige astrocyten (astro=ster) en de beweeglijke microglia.

Bij de ziekte van Alzheimer spelen giftige ophopingen van het eiwit amyloid een belangrijke rol. Ons afweersysteem probeert tevergeefs om deze samenklonteringen op te ruimen. Microglia gaan aan de slag om dit probleem op te lossen. Zij doen dit door zich te verzamelen vlak rondom de plaques. Dan maken zij allerlei stofjes aan in een poging de plaques te vernietigen. Dit is dezelfde ‘munitie’ die ze ook gebruiken tegen bijvoorbeeld bacteriën.

Daarnaast kunnen microglia, net als echte soldaten, iemand arresteren. Ze bewegen dan naar de eiwitophoping en eten die als het ware op. Het lijkt dus alsof de microglia goed werk doen. Maar uit onderzoek blijkt dat de overijverige en agressieve aanpak van de microglia het ziekteproces ook kan versnellen. Het brein heeft dus zijn soldaten niet meer onder controle.

Vroeger werden astrocyten vooral gezien als steunweefsel. Maar ze spelen bij heel veel processen in de hersenen een rol. Zo helpen ze bij de communicatie tussen de zenuwcellen en voorzien ze deze cellen van voedsel. Bij de ziekte van Alzheimer ruimen ze als vuilnismannen de giftige amyloid samenklonteringen op. Maar het kost veel energie om voor vuilnisman te spelen. Hierdoor functioneren ze minder goed.

Bovendien vragen de astrocyten steeds om hulp van de soldaten, de microglia. Deze cellen maken de ontstekingsreactie steeds erger. Daarom denken onderzoekers dat astrocyten meer kwaad doen dan goed. Tenminste, als er al veel eiwitophopingen zijn gevormd. Misschien is hun rol in het begin van de ziekte van Alzheimer wel positief of in ieder geval minder schadelijk.

Zowel astrocyten als microglia zijn heel belangrijke onderdelen in de zoektocht naar een alzheimer medicijn. Verschillende laboratoria testen bijvoorbeeld of het helpt om hun activiteit te vertragen. Deze aanpak heeft bijvoorbeeld bij een muis met alzheimer al geleid tot verbeteringen. Hierbij herstelde het denkvermogen van de muis en zagen zijn denkcellen (zenuwcellen) er weer normaal uit. Twee medicijnen die trachten om de ontstekingsreactie in de hersenen te verminderen worden getest op mensen. Het zal echter nog jaren duren voordat dit mogelijk tot een medicijn leidt.

De oorzaken van alzheimer

• Deel 1: Samenklontering van amyloid
• Deel 2: Tau eiwitkluwen
• Deel 4: Bloedvaten

Deze informatie is gebaseerd op een column uit 2013 van dr. Wesley Jongbloed, toenmalig onderzoeker aan het VUmc Alzheimercentrum.