Zo werken de hersenen

Laten we eerst kijken hoe je hersenen nu eigenlijk werken. Wist je bijvoorbeeld dat:

• je brein ongeveer anderhalve kilo weegt?
• dit maar 2% van je gehele lichaam is?
• je brein wel 30% van alle lichaamsenergie gebruikt?

Die energie komt vanuit je bloed. Je hersenen zitten vol met bloedvaten. Zij voorzien iedere zenuwcel van energie. Het zijn heel veel bloedvaten: naar schatting zo’n 500 kilometer in totaal. Deze vaten zijn er in verschillende maten. Zo heb je grote slagaders maar ook vaten die wel tien keer dunner zijn dan een haar. Zonder bloedtoevoer naar de bloedvaten sterven de hersencellen. Erg belangrijk dus dat dit netwerk goed werkt!

Je brein vormt een ongelofelijk complexe structuur. Je kunt het zien als een enorm netwerk. Het bestaat uit erg veel zenuwcellen, zo’n 100 miljard. Deze zenuwcellen hebben allemaal weer uitlopers. Synapsen verbinden die uitlopers en zenuwcellen met elkaar. Eén zenuwcel maakt gemiddeld contact met duizend andere zenuwcellen. Je hebt dus ongeveer 100 biljoen verbindingen in je hersenen. Die verbindingen geven elektrische signalen af en vormen de basis voor al je gedachten, herinneringen en gevoelens.

Al ons denkwerk doen we met de hersenen. We kunnen ons brein opdelen in drie delen:

De hersenstam

Zorgt ervoor dat je kunt ademhalen, je hart klopt en je bloeddruk goed is. Dit gebeurt automatisch, je hoeft hier niet over na te denken.

Kleine hersenen

Hoe kun je iedere dag naar de supermarkt lopen? Hoe bestuur je je lichaam eigenlijk? Dat is het werk van de kleine hersenen. Zij onthouden hoe je moet bewegen om te lopen, fietsen en zwemmen, maar ook de route naar de supermarkt. Dit gaat niet automatisch maar moet je echt zelf doen.

Grote hersenen

De grote hersenen bestaan uit vier kwabben; de voorhoofdskwab, slaapkwab, wandbeenkwab en achterhoofdskwab. De grote hersenen zijn op te delen in twee delen, een linkerhelft en rechterhelft. Gezamenlijk zorgen ze dat je kunt praten, bewegen, denken, proeven, ruiken, voelen, horen en kijken. Dit gaat, net zoals bij de kleine hersenen, niet automatisch. Grappig weetje: je linkerhersenhelft stuurt de rechterkant van je lichaam aan en de rechterhersenhelft de linkerkant.

Zijn je hersenen nu een vast blok grijze massa waarin niets verandert? Zeker niet. Bij de geboorte is het brein bij iedereen ongeveer even groot. Ons leven en de ervaringen beïnvloeden ons brein. Hij past zich aan en ontwikkelt zich tijdens ons leven. Dit noemen we neuroplasticiteit.

We hebben dus zo’n 100 miljard zenuwcellen in onze hersenen. Dagelijks sterven er hersencellen en verbindingen af, maar gelukkig maken we ook weer nieuwe cellen en verbindingen aan. Zo kan het brein zich reorganiseren. Het legt nieuwe verbindingen tussen zenuwcellen. Dit gebeurt veel bij jonge mensen en in mindere mate bij oudere mensen. Neuroplasticiteit is dus een continu proces in je brein.

Krimpen of groeien?

We hebben goed nieuws en slecht nieuws. Laten we beginnen met het slechte. Je hersenen slijten en krimpen naarmate je ouder wordt. Hierdoor verlopen processen lastiger die voorheen zo gemakkelijk waren. Het is van groot belang dat je naast je lichaam ook uw brein in goede conditie houdt. 

Het goede nieuws: je kunt slijtage van uw hersenen voorkomen en vertragen. Met gezonde bloedvaten leven hersencellen langer. En een mentaal actief brein heeft meer verbindingen, waardoor het kan compenseren voor verloren hersencellen. Zie het als een wegenkaart. In de stad zijn er zoveel wegen dat als er één bezet is, je toch makkelijk op je bestemming kunt komen. Op het platteland zorgt één wegversperring voor een enorme omweg. Of zijn sommige gebieden helemaal niet meer te bereiken.

Fit, fitter, fitst?

Wanneer is je brein nu het fitst? Voor je brein geldt niet: hoe jonger hoe fitter. Vanaf je 20e levensjaar neemt je reactiesnelheid af. Daar staat tegenover dat dan je korte termijngeheugen toeneemt. Deze piekt tussen het 20e en 35e levensjaar. Tussen je 40e en 50e levensjaar lees je het beste andermans emotie. Voor je spraakvaardigheden ligt deze piek rond je 70e levensjaar. Zo zie je maar: je brein is niet op één moment het fitst.

Naarmate we ouder worden, krijgen we te maken met ziektes en erfelijke eigenschappen. Die kunnen er voor zorgen dat we dementie krijgen. Bij dementie gaan de zenuwcellen of de verbindingen tussen cellen in de hersenen kapot. Hierdoor kunnen ze belangrijke informatie niet meer verwerken.

Maar gezonde hersenen zijn weerbaar. Het netwerk van bloedvaten is hier belangrijk bij. Is een pad tussen zenuwcellen beschadigd? Een groot netwerk zorgt ervoor dat er nog een ander pad is. Je kunt dus via dit andere pad toch je taak uitvoeren. Goed zorgen voor je bloedvaten houdt zoveel mogelijk hersencellen zo lang mogelijk in leven.

Wat is wel en niet goed voor je brein?

Daag je brein uit! Het aantal verbindingen tussen je hersencellen groeit als je nieuwe dingen leert. Kinderen die langer naar school gaan hebben later minder kans op dementie. Maar een leven lang leren is belangrijk. Mensen die later met pensioen gaan hebben een lagere kans op dementie. Een groot deel van de gevallen van dementie kan worden uitgesteld en een deel zelfs voorkomen. Je hebt hier zelf een grote invloed op. Wist je dat 30% van alle gevallen van dementie te voorkomen is door:

• Stoppen met roken
• Voldoende bewegen
• Gezond gewicht
• Mentaal en sociaal actief blijven
• Behandelen van hoge bloeddruk of suikerziekte (indien van toepassing)

Een gezonde leefstijl is helaas geen garantie om geen dementie te krijgen. Alzheimer en andere vormen van dementie zijn ingewikkelde ziektes die iedereen kunnen treffen. De achteruitgang van de hersenen heeft te maken met leeftijd, genen, erfelijkheid en andere omstandigheden die (nog) niet te controleren zijn. Daarom blijven onderzoekers onverminderd zoeken naar oorzaken, diagnose en behandelingsmogelijkheden. Maar door een gezonde leefstijl kun je de kans op dementie wél verkleinen of de symptomen vertragen. In de reeks 'Houd je brein gezond' geven we tips hoe je dit doet.

Houd je brein gezond

Je weet nu een beetje meer over hoe het brein werkt. In de volgende lessen van onze e-training 'Houd je brein gezond' leer je meer over het fit houden van je brein. Dat is gezond voor later, maar het levert nu ook veel op. We gaan in op de effecten van stress en slaap. Nieuwe dingen doen. Lekker eten en plezierig bewegen. Tot volgende week!