Erfelijkheid van dementie

Op latere leeftijd zijn er families waar dementie veel voorkomt. Maar onderzoek laat zien dat toeval hier een grote rol speelt. Een kind van iemand die op latere leeftijd dementie kreeg, heeft maar enkele procenten extra risico op de ziekte. Hoe kan het dan, dat er families zijn waar dementie zoveel voorkomt? Dat komt omdat iedereen al een groot risico heeft. 1 op de 5 mensen krijgt in zijn leven dementie. Meestal treft de ziekte iemand op hoge leeftijd. (Lees ook over erfelijkheid van dementie op jonge leeftijd)

We worden in Nederland gemiddeld steeds ouder. En leeftijd is de grootste risicofactor van dementie. Van de mensen tussen de 65 en 69 jaar, heeft ongeveer 1% dementie. Maar van de mensen ouder dan 90 heeft gemiddeld 40% dementie. Als uw familieleden gemiddeld een hoge leeftijd bereiken, dan is de kans groot dat dementie in uw familie speelt.

Er zijn ook families waar dementie veel voorkomt na het 65e levensjaar, maar voor het 80e levensjaar. Veel vaker dan we op basis van de gemiddelde kans zouden verwachten. Hoe kan dat? Dan is er vaak sprake van een ongunstige combinatie van genen in de familie. De bekendste van deze genen is ApoE4, die het risico op de ziekte van Alzheimer vergroot. Er zijn echter tientallen genen bekend die ons risico op dementie beïnvloeden. Sommige zorgen er bijvoorbeeld voor dat de hersenen schadelijke processen niet goed kunnen bestrijden. Andere zorgen ervoor dat we vatbaarder zijn voor vaatschade en een derde zorgt er bijvoorbeeld voor dat ons afweersysteem niet optimaal werkt.

Wanneer dementie vaak in uw familie voorkomt, vreest u misschien dat het u ook zal treffen. Maar doordat zoveel genen een rol spelen kunnen we dat niet voorspellen. Daardoor is uw kans om de ziekte ook te krijgen, niet veel groter dan die van mensen in een familie waar dementie weinig in voorkomt. Om het nog complexer te maken. Er zijn ook gunstige genen die de kans op dementie juist verkleinen. En bij dementie op latere leeftijd speelt ook gezond gedrag een rol. Hoe later dementie in de familie speelt, hoe meer invloed gezond gedrag waarschijnlijk heeft. Door goed te zorgen voor het hart en ook uw hersenen uit te dagen kan dementie worden uitgesteld. En op hoge leeftijd geldt vaak; van uitstel komt afstel. Daarbij is het nooit te laat om te beginnen. Zelf op hogere leeftijd heeft bijvoorbeeld stoppen met roken zin.

Waarom we niet kunnen voorspellen wanneer er al dan niet dementie ontstaat, kunnen we misschien beter uitleggen met een voorbeeld. In dit voorbeeld willen we voorspellen of, en zo ja, wanneer een emmer met gaatjes zal overlopen. Bepaalde slechte genen en ongezond gedrag zijn dan kranen die ervoor zorgen dat de emmer volloopt. Maar gezond gedrag en gunstige genen bieden bescherming tegen dementie. In dit voorbeeld zijn dat de gaten die groter of minder groot kunnen zijn. Pas als je het hele plaatje kent, kun je voorspellen of en wanneer de emmer overloopt. Bij dementie zijn we daar nog ver van verwijderd.

Inmiddels bieden (buitenlandse) bedrijven aan om uw erfelijk materiaal in kaart te brengen. Ze geven dan een overzicht van de bekende risicogenen van ziekten. Eén van de genen die ze in kaart brengen is het bovengenoemde ApoE4. Artsen in Nederland vragen echter nooit deze test aan, want ze vinden de test niet nuttig. Er is namelijk geen medicijn tegen dementie, en sommige mensen met ApoE4 worden 90 jaar voordat ze dementie krijgen, of ze krijgen het nooit. Dan hebben ze zich een leven lang voor niets zorgen gemaakt.

Er is nog een andere reden om deze test niet te doen. Er zijn tienduizenden genen bekend. En er zijn nog veel meer variaties van genen bekend. Van sommige genen weten we dat ze het risico op een ziekte beïnvloeden. We kennen ze alleen lang niet allemaal. Daardoor kan zo'n test dus zeggen dat u meer kans heeft op hart- en vaatziekten en minder kans op dementie. Dan kan het zijn dat u toch dementie krijgt. Doordat bijvoorbeeld onbekende genen uw risico op dementie vergroten of doordat onbekende genen je beschermden tegen een hartinfarct, waardoor je uiteindelijk toch dementie kreeg. Zo'n genetische test lijkt dan ook op het lezen van een roman. Alleen lees je het boek dan door alleen de eerste letter op de pagina's achter elkaar te zetten. Dat geeft wel informatie, maar zegt weinig over het verhaal. Of in dit geval over uw toekomstige gezondheid.

We kunnen kortom niet voorspellen of we dementie krijgen of niet. Zolang er geen medicatie is tegen de ziekte, is deze kennis ook van weinig belang. Alleen in zeldzame gevallen, bij dementie die op jonge leeftijd begint hebben familieleden soms een grote kans om de ziekte ook te krijgen. Tegenwoordig is dat soms te bepalen met genetisch onderzoek.

• Forum
• Artikel Risicofactoren dementie
• Artikel Erfelijkheid van dementie op jonge leeftijd
• DementieLijn 0800-5088 (7 dagen/week, van 9 - 23 uur)

Blijf op de hoogte van alle ontwikkelingen rond dementie via onze gratis digitale nieuwsbrief, Twitter en Facebook.