Veelgestelde vragen over nieuw alzheimermedicijn aducanumab

Nee, zeker niet op dit moment. Dat de Amerikaanse medicijn autoriteit ‘FDA’ het middel goedkeurt betekent niks voor Europa en Nederland. Europa en Nederland volgen ander procedures. Dat betekent dat het middel op zijn vroegst in de tweede helft van 2022 beschikbaar komt voor patiënten met de ziekte van Alzheimer in Nederland.

Nee, het middel werkt heel specifiek tegen een schadelijk eiwit dat alleen voorkomt bij de ziekte van Alzheimer. Dit eiwit komt niet bij andere vormen van dementie voor.

Ook hier moeten we helaas nee op antwoorden. De onderzoeksresultaten spreken elkaar nog tegen, maar in het gunstigste geval kan het middel de ziekte van Alzheimer enigszins afremmen. In testen lijkt iemand die het medicijn gebruikt iets langzamer achteruit te gaan dan gemiddeld. Het effect is heel beperkt. Iedereen met alzheimer gaat in een jaar van de ziekte een stuk achteruit. Met de medicijnen lijkt het bijvoorbeeld of iemand in één jaar tijd geen twaalf, maar elf of tien maanden achteruit is gegaan door de ziekte van Alzheimer. Op dit moment is dit effect echter nog onzeker. Het kan helaas dus ook zo zijn dat mensen het effect helemaal niet merken.

Het effect is beperkt. Iedereen met alzheimer gaat in een jaar van de ziekte een stuk achteruit. Met de medicijnen lijkt het bijvoorbeeld of iemand in één jaar tijd geen twaalf, maar elf of tien maanden achteruit is gegaan door de ziekte van Alzheimer. Dit effect is zo klein dat mensen het effect van het medicijn na een jaar gebruik waarschijnlijk niet merken. Het middel werd nu 1,5 jaar getest. Onderzoekers hopen dat de effecten van het medicijn ‘stapelen’. Kortom dat jarenlang gebruik wel zorgt voor merkbaar verschil. Daarom moet het middel ook zo vroeg in de ziekte worden gegeven, het liefst voordat mensen dementie krijgen. Op dit moment is het echter onzeker of die stapeling van effect echt optreedt.

Een andere manier om naar het effect te kijken, is door het te vergelijken met de bestaande medicijnen tegen de ziekte van Alzheimer. Op die manier bekeken is het nieuwe medicijn een stuk minder effectief. Kortom bij mensen met alzheimer, werken de bestaande medicijnen beter. Wel verliezen de huidige medicijnen na verloop van tijd hun toegevoegde waarde. De hoop is dat de effecten van aducanumab wel aanhouden. Dat moet echter nog onderzocht worden.

Nee, van middelen als Aduhelm/aducanumab weten we dat ze zeker niet werken in de latere stadia van de ziekte van Alzheimer. Alleen bij mensen in het beginstadium kan het werken. De alzheimerziekteprocessen zijn echter al voordat iemand klachten krijgt aan te tonen in de hersenen. Daardoor komen ook mensen met de diagnose ‘Milde Cognitieve Klachten’ (MCI) in aanmerking voor behandeling in de Verenigde Staten. Bij deze mensen moet wel door middel van bijvoorbeeld een ruggenprik de alzheimer ziekteprocessen zijn aangetoond.

Ja, ieder werkzaam medicijn geeft ook kans op bijwerkingen. Aducanumab is geen uitzondering. Doordat het middel het eigen afweersysteem actief maakt, krijgen mensen in hun brein te maken met de gevolgen van een ontstekingsreactie. De zwelling van het hersenweefsel valt hier het meeste op. Deze komt voor bij 40% van de mensen die behandeld wordt, en is zichtbaar op een MRI-hersenscan. In een kwart van de mensen met zwellingen (10% van het totaal aantal deelnemers) hadden de patiënten hier zelf ook last van. Meestal ging het om hoofdpijn, maar ook verwarring, duizeligheid, zichtproblemen en misselijkheid kwamen voor. Zeldzaam waren ernstige bijwerkingen zoals bijvoorbeeld microbloedingen in de hersenen en valongelukken (door duizeligheid).   

Het middel Aduhelm/aducanumab kan de schadelijke eiwitten in de hersenen van mensen met de ziekte van Alzheimer op laten ruimen door ons eigen afweersysteem. Aducanumab bestaat uit zogenaamde antilichamen. Dit zijn natuurlijke verdedigingseiwitten, die normaal heel specifiek plakken aan bijvoorbeeld een virus of bacterie. In dit geval plakt het antilichaam aan het schadelijke alzheimereiwit amyloid. Daardoor weten onze afweercellen dat ze het eiwit moeten afbreken.

Voordat iemand in aanmerking komt voor de behandeling moet zijn aangetoond dat alzheimerprocessen de oorzaak zijn van iemands klachten. Dat gebeurd meestal met een ruggenprik. Wanneer de schadelijke alzheimereiwitten inderdaad zijn aangetoond en iemand ook voldoet aan de andere (gezondheids)eisen kan de behandeling starten. De behandeling met aducanumab bestaat uit een maandelijks infuus met het middel. Dit vindt waarschijnlijk plaats in het ziekenhuis.

Voor het eerst in bijna twintig jaar wordt weer een medicijn goedgekeurd voor de behandeling van de ziekte van Alzheimer. Dit is op zichzelf al heel uniek. De onderzoekers hopen dat vervolgonderzoek het effect bevestigt, maar ze hopen ook dat het middel nog effectiever blijkt bij speciale groepen. Dit zijn bijvoorbeeld mensen met een zeldzame erfelijke afwijking die de ziekte van Alzheimer veroorzaakt. Ook hopen ze dat andere medicijnfabrikanten nu ook onderzoek starten naar de ziekte van Alzheimer. Zo komen er sneller nieuwe medicijnen beschikbaar, die hopelijk nog een stukje effectiever zijn, of zijn te combineren met dit medicijn.

Nee, op dit moment is het middel aducanumab alleen beschikbaar voor mensen die hebben meegedaan aan eerder onderzoek naar het middel. Als u wil meewerken aan onderzoek naar nieuwe medicijnen kunt u kijken op de pagina ‘doe mee aan onderzoek’. Op verschillende plekken in Nederland vindt onderzoek naar nieuwe medicijnen plaats.

Andere artsen zeggen dat het bewijs voor een effect nog niet is geleverd. Daarin hebben ze gelijk. De FDA bevestigt dat ze het middel versneld, en zonder voldoende bewijs toelaten. Waarom doen ze dat? De reden daarvoor is dat wél is aangetoond dat het middel het schadelijke eiwit ‘amyloid-beta’ in het brein kan verminderen. Ze verwachten dat dit voor patiënten positieve gevolgen heeft, maar zoals gezegd, voldoende bewijs hiervoor ontbreekt nog. Sterker nog, veel eerdere onderzoeken met vergelijkbare middelen hebben laten zien dat ook na opruimen van het eiwit, de ziekte niet wordt afgeremd. De FDA geeft daarom ook aan dat als vervolgonderzoek niet positief uitpakt, dat de goedkeuring van het medicijn kan worden ingetrokken. 

Dat de wetenschappelijk experts verdeeld zijn, betekent dat er nog veel vragen zijn. Wij geloven dat we door wetenschappelijk onderzoek steeds meer stukjes van de dementiepuzzel vinden en zo uiteindelijk dementie kunnen voorkomen of genezen. We hebben nu nog niet voldoende puzzelstukjes voor een definitief antwoord.

Aan de ene kant zijn we heel blij met een nieuw geneesmiddel. Ongetwijfeld is dit een stimulans voor nieuw onderzoek zodat we wereldwijd sneller tot betere behandeling van de ziekte van Alzheimer en ander vormen van dementie komen. Anderzijds zijn we heel voorzichtig. Aducanumab is een medicijn met een duidelijk effect op de eiwitten in het brein, maar dit gaat regelmatig gepaard met duidelijke bijwerkingen. Hoofdpijn, verwarring en misselijkheid bijvoorbeeld, maar soms ook zwellingen of kleine bloedingen in de hersenen. Deze kwamen vaker voor bij mensen die aducanumab kregen dan mensen die het niet kregen.

Alzheimer Nederland wil daarom graag meer onderzoek zien naar het middel onder gecontroleerde omstandigheden. Zo kunnen mensen die dit willen, het medicijn krijgen. Zo dragen ze bij aan nieuwe kennis, maar staan ook onder strikte doktersbegeleiding om bijwerkingen te monitoren. Met dergelijk onderzoek krijgen we de antwoorden waar iedereen zo naar smacht. Werkt dit medicijn? Bij wie werkt het medicijn? Hoe lang werkt het medicijn? En is het medicijn veilig en zo nee, bij wie wel en bij wie niet?