Standpunt woonvormen voor mensen met dementie

Mensen met dementie blijven momenteel onverantwoord lang thuis wonen. Een tussenwoonvorm voorkomt crisisopnames en verkleint de stap tot het verpleeghuis. Ook zorgt het ervoor dat een opname in het verpleeghuis uitgesteld en zelfs voorkomen kan worden, omdat de persoon met dementie langer zelfstandig kan blijven als de woonvorm aansluit bij de behoefte. Een bijkomend voordeel van voldoende (tussen)woonvormen voor mensen met dementie, is dat er een snellere doorstroom is op de huizenmarkt. Zo profiteren jong én oud van passende woonvormen voor mensen met dementie.

Er is een groot schrikbeeld voor verpleeghuizen, daarom pleiten wij voor andere woonvormen. Waarin eigen regie en gezamenlijkheid terugkomen maar ook de veiligheid en ondersteuning geboden kan worden die nodig is. Met of zonder verpleeghuisindicatie. Juist voor de groep mensen met dementie is een breed aanbod belangrijk, omdat de wensen en behoeften zeer divers zijn. Het is belangrijk dat de woning dicht in de buurt is van de plek, waar iemand altijd heeft gewoond of dichtbij dierbaren. Dat bevordert het gevoel van veiligheid, vertrouwdheid en autonomie. Zo kunnen mensen met dementie in contact blijven met hun eigen sociale netwerk, kunnen mensen langer in hun nieuwe thuis blijven wonen en houden we de zorg beheersbaar. 

We hebben onderzoek gedaan naar de woonbehoeften van mensen met dementie. De "Wijzer wonen met dementie" is bedoeld als handvat voor alle beleidsmakers, bouwers, projectontwikkelaars en andere betrokkenen. Hierin staan de zes woonbehoeften van mensen met dementie en de drie randvoorwaarden voor passende woonvormen.

Klik op de wijzer om zo de interactieve versie te openen.

Het Andere Wonen De Compagnie bestaat uit 16 appartementen geclusterd wonen in ‘s-Hertogenbosch. In De Compagnie wordt zorg en ondersteuning gecombineerd. Wonen met elkaar in combinatie met servicegerichte dienstverlening en zorg op maat. Mensen met dementie kunnen hier met of zonder partner in een volwaardig appartement in hun eigen wijk blijven wonen. Zoals de Wijzer wonen met dementie ook omschrijft. In De Compagnie worden diverse diensten, activiteiten en services aangeboden die men naar eigen behoefte en onder eigen regie af kan nemen. Dit kan in de eigen woning of in de gemeenschappelijke ruimte zijn. Geclusterd wonen zorgt voor veiligheid, geborgenheid en er is dag en nacht zorg in huis.

Een ander mooi voorbeeld zijn twee hofjes bij de Voorde in Coevorden. Deze zijn omsloten door een dementievriendelijke tuin. Ook is er een buurthuis ingericht waar alle bewoners aan activiteiten mee kunnen doen. De Voorde ligt midden in de wijk waar mensen elkaar opzoeken en kennen. 

Ook De Friese Vlaak biedt mensen met dementie een passende woonvorm om zelfstandig te blijven wonen, ook als de zorgvraag groter wordt. Hier verhuis je tijdig naartoe. Een plek waar mensen wíllen wonen en de garantie hebben dat ze daar kunnen blijven, ook als de zorgvraag toeneemt of verandert. Er is een wijkontmoetingsruimte waar iedereen welkom is.

Nederland vergrijst in hoog tempo. Naar verwachting wonen in 2040 zo’n 2,6 miljoen 75-plussers zelfstandig thuis (1). Dit zijn niet alleen gezonde ouderen, maar ook ouderen met een (lichte) beperking (2). Van alle kwetsbare ouderen heeft 32% dementie. 79% van de mensen met dementie woont nog zelfstandig thuis. Langer zelfstandig wonen is echter niet zo vanzelfsprekend. Woningen zijn immers niet altijd geschikt. Onderzoek van Alzheimer Nederland laat zien dat 43% van de mantelzorgers hun huidige woning niet toekomstbestendig is. Denk aan drempels in de woning, geen lift, een wenteltrap of krappe doorgangen. Dit leidt soms tot onverantwoord lang thuis wonen met talloze van gevaarlijke voorbeeldsituaties.

Zelfs bij een ongeschikte woning, is de bereidheid om te verhuizen klein. Dat komt onder andere door de sociale woonomgeving (3). Veel ouderen zijn gehecht aan hun eigen buurt. Ook is de kloof tussen thuis en het verpleeghuis te groot, zoals ook beschreven staat in het REISadvies van de commissie Bos en het onderzoek van Alzheimer Nederland naar woonvormen. Ruim driekwart van de mantelzorgers met een thuiswonende naaste (77%) en 80% van de zorgprofessionals vindt het huidige woningaanbod voor mensen met dementie niet passend. Maar liefst 87% van de zorgprofessionals herkent de situatie dat mensen met dementie nog 'te goed' zijn voor een opname in het verpleeghuis, maar wel extra ondersteuning nodig hebben.

Dat steeds minder mensen in het verpleeghuis wonen, blijkt uit het onderzoek van Planbureau voor de Leefomgeving. In 1995 woonde 36% van de 85+ers in het verpleeghuis. In 2017 is dit nog maar 17%. Dit komt onder andere omdat er vanuit de overheid wordt ingezet op langer thuis wonen. Maar er is ook een schrikbeeld bij het verpleeghuis (Als thuis wonen niet meer gaat, 2019). En dit is door de uitbraak van het coronavirus alleen maar vergroot. Twee derde (67%) van de mantelzorgers en vrijwel alle (96%) zorgprofessionals geven aan dat men opziet tegen verpleeghuisopname van de persoon met dementie. Redenen hiervoor zijn weg moeten uit de vertrouwde omgeving, het verliezen van de vrijheid en eigen regie, en de associatie met het overlijden.

Door de weerstand tegen het verpleeghuis blijft men thuis wonen terwijl het eigenlijk al (lang) niet meer verantwoord is. Uiteindelijk komt opname in het verpleeghuis volgens 68% van de zorgprofessionals en 24% van de mantelzorgers te laat. Met uitgeputte mantelzorgers en crisisopnames tot gevolg, zo zeggen zorgprofessionals: verhuizing wanneer het te laat is om zelf te kiezen. 56% van de mantelzorgers maakt zich ernstig veel zorgen over gevaarlijke situaties binnenshuis (Panel EenVandaag). Door geschikte woonzorgvormen en tussenvormen, kunnen valpartijen en crisisopnames voorkomen worden. Ook kan er bij een tussenwoonvorm vroeg gesignaleerd worden als er iets niet pluis is of als er wat extra steun nodig is.

De stap van thuis naar het verpleeghuis is te groot. Daar zijn mensen met dementie, mantelzorgers en zorgprofessionals het unaniem over eens. Een mantelzorger: “Wat nodig is, is een tussenstap tussen thuis en het verpleeghuis waarin mijn naaste zorg kan ontvangen in nabijheid, waar sociale controle is maar niet met te veel bewoners, en mogelijkheden tot voldoende activiteiten en bewegingsvrijheid, privacy.” 

Met tussenwoonvormen krijgen mensen de kans om op een laagdrempelige manier de voordelen van ondersteuning en een passende woning te ervaren. Zo kunnen we de stap naar het verpleeghuis verkleinen, voor als het thuis écht niet langer gaat. We kunnen mogelijk zelfs de verhuizing naar het verpleeghuis voorkomen. Woonconcepten die kansrijk zijn, hebben voldoen aan de 6 woonbehoeften van mensen met dementie en mantelzorgers. Deze zijn samengevat in de Wijzer wonen met dementie. 

• Onderzoek naar woonbehoeften van mensen met dementie
• Het boekje Samen Oud van de vereniging van woningcorporaties Aedes
• Actiz over nieuwe woonvormen voor ouderen
• Een overzicht van geclusterde woonvormen in Nederland in de monitor woonvormen voor ouderen;
• Platform 31 over Langer thuis: werk in uitvoering
• Woonzorgwijzer om beleidsvorming te faciliteren
• Met verschillende maatschappelijke organisaties hebben we het Manifest Waardig Ouder Worden 2.0 ondertekend om een samenleving te creëren waarin ouderen mee kunnen blijven doen

1. De Groot, C., M. van der Staak, F. Daalhuizen & G. de Kam (2019), Aanpassen of verkassen. Langer zelfstandig in een geschikte woning, Den Haag: PBL.
2. Daalhuizen, F., de Groot, C., & de Kam, G. (2019). Langer zelfstandig wonen in een geschikte woonomgeving. PBL Planbureau voor de Leefomgeving.
3. Schilder, F. et al. (2018), Krasse knarren kúnnen kraken. Over hoe het stapelen van verschillende beleidsdoelen ouderen onder druk kan zetten, Den Haag: PBL Planbureau voor de Leefomgeving.

Wil je meer weten over ons standpunt over woonvormen voor mensen met dementie, neem dan contact met ons op.

Telefoonnummer: (033) 303 2547
E-mail: belangenbehartiging@alzheimer-nederland.nl