Standpunt woonvormen voor mensen met dementie

Printen
Lees voor

Alzheimer Nederland pleit ervoor om niet meer verpleeghuisplaatsen te bouwen, maar juist andere passende woonvormen voor mensen met dementie. De stap tussen thuis en het verpleeghuis is momenteel te groot. In een passende woonvorm is ondersteuning en zorg aanwezig als dit nodig is, maar behoudt iemand eigen regie en vrijheid. . Deze woonvorm is voor mensen die nog niet naar het verpleeghuis hoeven, en op deze manier langer in hun nieuwe thuis kunnen wonen. Door ondersteuning en zorg in de buurt, wordt crisis voorkomen en kunnen we verhuizing naar het verpleeghuis uitstellen of voorkomen.

Woonbehoeften van mensen met dementie

Er is een groot schrikbeeld voor verpleeghuizen, daarom pleiten wij voor andere woonvormen. Waarin eigen regie en gezamenlijkheid terugkomen maar ook de veiligheid en ondersteuning geboden kan worden die nodig is. Met of zonder verpleeghuisindicatie. Juist voor de groep mensen met dementie is een breed aanbod belangrijk, omdat de wensen en behoeften zeer divers zijn. Het is belangrijk dat de woning dicht in de buurt is van de plek, waar iemand altijd heeft gewoond of dichtbij dierbaren. Dat bevordert het gevoel van veiligheid, vertrouwdheid en autonomie. Zo kunnen mensen met dementie in contact blijven met hun eigen sociale netwerk, kunnen mensen langer in hun nieuwe thuis blijven wonen en houden we de zorg beheersbaar. 

We hebben onderzoek gedaan naar de woonbehoeften van mensen met dementie. De "Wijzer wonen met dementie" is bedoeld als handvat voor alle beleidsmakers, bouwers, projectontwikkelaars en andere betrokkenen. Hierin staan de zes woonbehoeften van mensen met dementie en de drie randvoorwaarden voor passende woonvormen.

 

Klik op de wijzer om zo de PDF versie te openen.

Vragen of ideeën?

Wil je meer weten over ons standpunt over woonvormen voor mensen met dementie, neem dan contact met ons op.

Telefoonnummer: (033) 303 2547
E-mail: belangenbehartiging@alzheimer-nederland.nl

Tijdige verhuizing

Mensen met dementie blijven momenteel onverantwoord lang thuis wonen. Met een passende woonvorm kan men langer thuis blijven wonen. Het vermindert de kans op crisisopnames en kan verhuizing naar het verpleeghuis uitstellen of zelfs voorkomen. Belangrijk is dat de verhuizing tijdig is. Zo kan iemand wennen aan het nieuwe thuis en kan er een sociaal netwerk opgebouwd worden. Ook zijn er voordelen aan gespikkeld wonen: bewoners met en zonder zorgvraag zijn elkaars buren.  Zo kunnen de bewoners van de woonvorm elkaar helpen. Wat voor een bewoner niet meer gaat, is voor een ander nog mogelijk. Zo helpt de buurt elkaar en blijf je meedoen in de maatschappij. Een bijkomend voordeel van voldoende passende woonvormen voor mensen met dementie, is dat er een snellere doorstroom is op de huizenmarkt. Zo profiteren jong én oud van passende woonvormen voor mensen met dementie.

Oproep tot actie

We hebben de hulp nodig van gemeenten, zorg- en welzijnsorganisaties en woningcorporaties om mensen met dementie een geschikte woning te bieden. Daarom vragen we aandacht en actie van deze partijen.

Gemeenten

  • Met een overzicht van het huidige aanbod van en de vraag naar woonzorgvormen, weet je wat de woonopgave is van jouw gemeente. Neem in dit overzicht ook sociale huurwoningen en starterswoningen mee. 
  • Heb je al een woonzorgvisie? Dit is de leidraad voor de ontwikkeling van passende woonvormen in jouw gemeente. De Taskforce Wonen en Zorg kan ondersteunen bij het opstellen van de woonzorgvisie. 
  • Door samen te werken met woningcorporaties en zorgaanbieders kun je woonvormen creëren die bij jouw gemeente passen. Betrek hier ook mantelzorgers, mensen met dementie en de regionale afdeling van Alzheimer Nederland bij. Zo past aanbod bij vraag.
  • Infomeer inwoners over tussen woonvormen of de mogelijkheid om een woning aan te passen en stimuleer de doorstroom naar woningen die aansluiten op de behoeften.
  • Verhuizen is een hele grote klus voor mensen met dementie. Ondersteun hen in de verkenning van mogelijkheden en werkelijke verhuizing, om de doorstroom te bevorderen. 

Zorg- en welzijnsorganisaties

  • Het betrekken van zorg- en welzijnsorganisaties is essentieel in het maken van de plannen voor het bouwen. Vraagstukken zoals eenzaamheid, veiligheid en sociaalmaatschappelijke thema’s krijgen zo een plek in de prestatieafspraken. 
  • Breng in kaart wat de vraag van de doelgroep is, wat de beperkingen zijn en welke ondersteuningsvraag er is. Gebruik hiervoor ook de Wijzer wonen met dementie.
  • Inventariseer de mogelijkheden van digitale innovaties en eHealth toepassingen om zo veiligheid te waarborgen.

Woningcorporaties

  • Samenwerken is essentieel. Zoek zorgorganisaties en gemeenten op om je projecten op te zetten. 
  • Wonen en zorg kunnen niet gescheiden worden. Denk bij de verhuur van woningen ook aan de begeleiding en leesbaarheid van de informatie voor de huurders. 
  • Maak het vastgoed geschikt voor de toekomst. Denk aan drempelvrij, brede doorgang en een geschikte badkamer. 

Voorbeelden uit de praktijk

Alzheimer Nederland is bij een aantal woonvormen op bezoek geweest die aansluit bij de Wijzer Wonen met dementie. De goede voorbeelden dienen als inspiratie voor beleidsmakers, initiatiefnemers, woningcorporaties en gemeenten. Wat terugkomt in alle goede voorbeelden is de samenwerking tussen de betrokken partijen (zoals gemeenten, woningcorporatie en zorgaanbieder). Ook gaat het om een eigen appartement dat gehuurd wordt bij de woningcorporatie. Alleen als er zorg nodig is, wordt daar gebruik van gemaakt. En je kan er wonen zonder Wlz-indicatie. Zo is tijdig verhuizen mogelijk, naar een eigen thuis. En blijft de verhuizing naar het verpleeghuis voorkomen of uitgesteld.

De Compagnie in Den Bosch

Het Andere Wonen, de Compagnie is een woonvorm voor mensen met dementie gelegen in Den Bosch. Het bijzondere van deze locatie is dat je er al terecht kan direct na de diagnose dementie, alleen of samen met een partner om een eigen appartement en nooit meer weg hoeft ondanks achteruitgang in de dementie. Eigen regie staat voorop en het is ook nog eens betaalbaar voor mensen met een kleine portemonnee!

De Compagnie bestaat uit 16 appartementen die gehuurd worden van een woningcorporatie. In één appartement wonen Marianne en Laurens die de woonvorm runnen. Twee appartementen zijn ingericht als ontmoetingsruimtes.

Marianne vertelt: "We luisteren, zorgen voor gezelligheid en prikkelen de bewoners om actief te zijn. Sfeer is heel belangrijk. We hebben vertrouwen van de bewoners, dus we weten wat ze willen. Liever 1x in de week douchen? Dat kan. Om 11 uur opstaan? Dat kan. We hebben camera’s in de slaapkamer en kijken of we iemand moeten ondersteunen of niet. We maken niet iemand wakker omdat dat in ons schema past."

Friese Vlaak in Volendam

Een woonvorm met open deuren, geen camera’s en eigen regie? Ja hoor, dat kan. Dat is bijvoorbeeld zo bij Friese Vlaak in Volendam. 

Friese Vlaak bestaat uit 3 gebouwen. De buitenste gebouwen zijn sociale huurwoningen voor ouderen. Het middelste gebouw is voor mensen die een indicatie voor een verpleeghuis hebben.

Zelfstandigheid staat centraal in deze woonvorm. Zo hebben alle bewoners een eigen voordeur met sleutel en deurbel. Het appartement met keuken en badkamer wordt gehuurd bij  de woningcorporatie.

In het middelste gebouw zijn ontmoetingskamers. Daarvan zijn de bewoners en hun familie zelf eigenaar. Ze hebben de meubels zelf uitgezocht en regelen samen met een begeleider en vrijwilligers de activiteiten.

Een vrijwilliger vertelt: "Er was een kok die graag wilde koken en dit samen en voor iedereen heeft gedaan. Heel gezellig! En het personeel eet dan ook gewoon mee. Verder wordt er in de ontmoetingsruimtes volop gezongen. Het liefste liedjes uit Volendam, want die kennen de bewoners wel. We gaan ook boodschappen doen of wandelen. En wie gewoon z'n eigen gang wil gaan, doet dat. We proberen er altijd samen een hele leuke dag van te maken!”

Zonnetij in het Brabantse Aarle-Rixtel

Appartementen speciaal voor ouderen uit de buurt, met én zonder dementie. Dat is Zonnetij in het Brabantse Aarle-Rixtel. Een mooi voorbeeld van gespikkeld wonen.

Wij bezochten het wooncomplex in onze zoektocht naar goede woonvormen tussen thuis en het verpleeghuis in. Het Zonnetij was een verpleeghuis, maar bestaat nu uit 98 appartementen waar mensen zelfstandig kunnen wonen, samen of alleen. Zoals Huub (87 jaar)die eerst in het verpleeghuis woonde en nu verpleeghuiszorg aan huis krijgt.

Naast eventuele thuiszorg zijn er 30 vrijwilligers uit de buurt actief. Zij zorgen voor een kopje koffie, organiseren activiteiten of doen een spelletje. Dat is een win-winsituatie, want het geeft de vrijwilligers ook een fijne dag.

Het succes van Zonnetij is de buurtkamer. Deze is er niet alleen voor de bewoners, maar ook voor andere buurtbewoners. Om te buurten, bewegen, samen te koken of iets anders gezelligs te doen. Het is het sociale hart van het verenigingsleven.

De urgentie is groot

Nederland vergrijst in hoog tempo. Naar verwachting wonen in 2040 zo’n 2,6 miljoen 75-plussers zelfstandig thuis (1). Dit zijn niet alleen gezonde ouderen, maar ook ouderen met een (lichte) beperking (2). Van alle kwetsbare ouderen heeft 32% dementie. 79% van de mensen met dementie woont nog zelfstandig thuis. Langer zelfstandig wonen is echter niet zo vanzelfsprekend. Woningen zijn immers niet altijd geschikt. Onderzoek van Alzheimer Nederland laat zien dat 43% van de mantelzorgers hun huidige woning niet toekomstbestendig is. Denk aan drempels in de woning, geen lift, een wenteltrap of krappe doorgangen. Dit leidt soms tot onverantwoord lang thuis wonen met talloze van gevaarlijke voorbeeldsituaties.

Geen passende woonvormen

Zelfs bij een ongeschikte woning, is de bereidheid om te verhuizen klein. Dat komt onder andere door de sociale woonomgeving (3). Veel ouderen zijn gehecht aan hun eigen buurt. Ook is de kloof tussen thuis en het verpleeghuis te groot, zoals ook beschreven staat in het REISadvies van de commissie Bos en het onderzoek van Alzheimer Nederland naar woonvormen. Ruim driekwart van de mantelzorgers met een thuiswonende naaste (77%) en 80% van de zorgprofessionals vindt het huidige woningaanbod voor mensen met dementie niet passend. Maar liefst 87% van de zorgprofessionals herkent de situatie dat mensen met dementie nog 'te goed' zijn voor een opname in het verpleeghuis, maar wel extra ondersteuning nodig hebben.

Het verpleeghuis is het schrikbeeld

Dat steeds minder mensen in het verpleeghuis wonen, blijkt uit het onderzoek van Planbureau voor de Leefomgeving. In 1995 woonde 36% van de 85+ers in het verpleeghuis. In 2017 is dit nog maar 17%. Dit komt onder andere omdat er vanuit de overheid wordt ingezet op langer thuis wonen. Maar er is ook een schrikbeeld bij het verpleeghuis (Als thuis wonen niet meer gaat, 2019). En dit is door de uitbraak van het coronavirus alleen maar vergroot. Twee derde (67%) van de mantelzorgers en vrijwel alle (96%) zorgprofessionals geven aan dat men opziet tegen verpleeghuisopname van de persoon met dementie. Redenen hiervoor zijn weg moeten uit de vertrouwde omgeving, het verliezen van de vrijheid en eigen regie, en de associatie met het overlijden.

Door de weerstand tegen het verpleeghuis blijft men thuis wonen terwijl het eigenlijk al (lang) niet meer verantwoord is. Uiteindelijk komt opname in het verpleeghuis volgens 68% van de zorgprofessionals en 24% van de mantelzorgers te laat. Met uitgeputte mantelzorgers en crisisopnames tot gevolg, zo zeggen zorgprofessionals: verhuizing wanneer het te laat is om zelf te kiezen. 56% van de mantelzorgers maakt zich ernstig veel zorgen over gevaarlijke situaties binnenshuis (Panel EenVandaag). Door geschikte woonzorgvormen en tussenvormen, kunnen valpartijen en crisisopnames voorkomen worden. Ook kan er bij een tussenwoonvorm vroeg gesignaleerd worden als er iets niet pluis is of als er wat extra steun nodig is.

Een woonvorm waar iemand zorg kan ontvangen met behoud van vrijheid

De stap van thuis naar het verpleeghuis is te groot. Daar zijn mensen met dementie, mantelzorgers en zorgprofessionals het unaniem over eens. Een mantelzorger: “Wat nodig is, is een tussenstap tussen thuis en het verpleeghuis waarin mijn naaste zorg kan ontvangen in nabijheid, waar sociale controle is maar niet met te veel bewoners, en mogelijkheden tot voldoende activiteiten en bewegingsvrijheid, privacy.” 

Met tussenwoonvormen krijgen mensen de kans om op een laagdrempelige manier de voordelen van ondersteuning en een passende woning te ervaren. Zo kunnen we de stap naar het verpleeghuis verkleinen, voor als het thuis écht niet langer gaat. We kunnen mogelijk zelfs de verhuizing naar het verpleeghuis voorkomen. Woonconcepten die kansrijk zijn, hebben voldoen aan de 6 woonbehoeften van mensen met dementie en mantelzorgers. Deze zijn samengevat in de Wijzer wonen met dementie. 

Inspiratiemateriaal

Bronnen

  1. De Groot, C., M. van der Staak, F. Daalhuizen & G. de Kam (2019), Aanpassen of verkassen. Langer zelfstandig in een geschikte woning, Den Haag: PBL.
  2. Daalhuizen, F., de Groot, C., & de Kam, G. (2019). Langer zelfstandig wonen in een geschikte woonomgeving. PBL Planbureau voor de Leefomgeving.
  3. Schilder, F. et al. (2018), Krasse knarren kúnnen kraken. Over hoe het stapelen van verschillende beleidsdoelen ouderen onder druk kan zetten, Den Haag: PBL Planbureau voor de Leefomgeving.